We blijven drie dagen in Moskou. Het warenhuis Gym/Gum op het Rode Plein wordt eerst bezocht vermits men daar geld uit de muur kan halen of wisselen bij een bank. En voor een sanitaire stop. Voor de meesten van onze groep de eerste gelegenheid om aan roebels te geraken vermits slechts enkelen het wisselloket in de luchthaven, bij de bagageband, opgemerkt hadden. De wisseltarieven kunnen enorm verschillen: niet alleen de koers maar ook de soms gedurfde commissie. Richtlijn: 1 euro = 70 roebel. Of 100 roebel = 1.53 euro. Ongeveer.

Gym/Gum is alles wat het ideaalbeeld van het communisme niet was. Decadente verspilzucht voor de rijken. De doorsnee Moskoviet zal daar zijn boodschappen niet doen. De doorsnee toerist ook niet. Bij elke winkel staat een veiligheidsagent in een strak pak.

Het Kremlin is zoveel meer dan we verwacht hadden. Prachtig, groots! Wegens een conferentie – het is niet duidelijk welke – mogen we een imaginaire streep niet overschrijden naar bepaalde overheidsgebouwen. En ze zijn daar streng: op regelmatige afstand staat een veiligheidsambtenaar – politie, leger of privé? – die gewapend met een fluitje een overmoedige of niet oplettende toerist terug tot zijn groep sommeert. Twee meter verwijdering is genoeg om het fluitconcert in gang te zetten. Gelukkig dat onze groep voorzien is van een audiosysteem met oortjes waardoor de gids op een gewone geluidssterkte kan praten en je niet gestoord wordt door andere audio-invloeden.

Via dit bruggetje kan u alle mogelijkheden van een Kremlinbezoek bekijken (Engels). Ga met uw muis over de gebouwen in het plan en ontdek wat erachter zit. Indrukwekkend, al hebben we zo onze bedenkingen bij het moderne betonnen gebouw – het Staats-Kremlinpaleis – (1959-1961), gebouwd in opdracht van Chroetsjov voor partijcongressen, waar nu allerhande opvoeringen en evenementen georganiseerd worden (6000 zitjes), dat vloekt bij historisch erfgoed. We ontdekken de grootste klok, de zgn. Tsarenklok van 200 ton, die nooit geluid werd, vermits ze – toen ze na het gieten snel gered moest worden van een verterende brand, nog niet genoeg afgekoeld was om het koele bluswater te weerstaan en vervolgens een stuk van 11 ton afbrak, en het grootste kanon uit 1586, 40 ton zwaar, dat nooit geschoten heeft. Mooi voor een foto, dat wel. De kerken of kathedralen (onze gids noemt elke kerk een kathedraal) zijn indrukwekkend: goud is alom aanwezig. En fresco’s. En iconen. En beelden. En graven. Kortom: één en al geschiedenis. De tragiek van Rusland. In de loop der volgende dagen zullen we versteld staan van het leed dat het Russische volk in de loop der eeuwen heeft moeten verduren en iedereen van onze groep heeft dezelfde bedenking, nl. begrip voor de Russische revolutie (… en de Franse). Een dergelijke mate van ongelijkheid moet op de duur tot een uitbarsting komen. Over oorlogen en bezettingen hebben we in lang vergeten geschiedenislessen gehoord, maar ons nooit gerealiseerd hoe erg, hoe ingrijpend deze in Rusland wel waren. WOII wordt weliswaar niet verzwegen maar ook niet breed uitgesmeerd. In schril contrast met… Napoleons Ruslandveldtocht en de landbezettingen van Polen en Finnen. Rusland was (… en is) nu eenmaal ver van ons bed. Onbekend en onterecht onbemind.

We kunnen onmogelijk elk paleis, elke kathedraal beschrijven. We vermelden wel nog de kathedraal van de aartsengel Michael (Archangelslki Sobor), de kerk waar eeuwenlang de tsaren trouwden, gekroond en begraven werden. Het eerste bouwsel werd in 1333 opgericht. De huidige kerk herbergt 47 grafmonumenten; de resten van Ivan de Verschrikkelijke liggen – onzichtbaar – achter de iconostase. Peter de Grote besloot – nadat hij Sint Petersburg tot hoofdstad van Rusland had benoemd – met deze gewoonte te breken; hij en zijn opvolgers delen hun eeuwige rust in de stad die naar hem genoemd werd. Opvallend is het graf van de tsarewitsch, de jonge kroonprins Dmitri, zoon van Ivan de Verschrikkelijke, die in Uglich vermoord werd. We vernemen dat de hoge grafzerken, de meesten in witte marmer, hol zijn; de lichamen liggen onder de vloer – echter niet in een crypte – begraven.

We eten ‘s middags in het Hard Rock Café. Lekker eten, dat wel, maar de bediening kent – zoals we overal zullen merken, quasi geen andere talen. We komen hier nog op terug. Om een beeld van de vermaarde metro te krijgen, maken we een ritje door de bekendste metrostations. Nergens ter wereld kan je dergelijke stations bewonderen.

En dan is de dag om. Morgen staat er meer Moskou op het programma.

Na het ontbijt staat de autobus met onze vaste Nederlandstalige gids Elena én de plaatselijke gids Natalia (Engelstalig) te wachten om ons naar het centrum te brengen. Natalia… We moesten even denken aan Gilbert Bécauds gids Nathalie… Niet dat er enige fysische gelijkenis is – integendeel. Ze zat vooraan achter de buschauffeur, onze Natalia, en heel even vroegen we ons af of een poetsvrouw de bus nog een keer op netheid controleerde. Fout gedacht. Niet alleen schone schijn bedriegt. Natalia zag er met haar plat breed Tataars gezicht, kleine diepliggende ogen en dun piekjeshaar, met haar gedrongen gestalte, niet bijster aantrekkelijk of intelligent uit. Eerder als het lelijke zusje van van Nina Chroestjov … ook niet bepaald een schoonheid.

Natalia bleek echter een onuitputtelijke bron van kennis: feiten, data, geschiedenis… zonder een morzel spiekbriefje bleef ze maar doorgaan over eender wat waarop haar oog viel. En op haar breed-voetbed-sandalen liep ze als een sneltrein door de stad. Waarschijnlijk nog gedrild in goede ouwe Sovjettijden. Want bij al haar kennis – die werkelijk quasi oneindig was – kon ze het niet laten haar stad, resp. land, herhaaldelijk de hemel in te prijzen. Haar mantra “Beautiful” blijft voor altijd met Natalia en Moskou verbonden. Voor ons gezelschap: geen probleem, maar het contrast tussen haar en Elena was hemelsgroot. Niet alleen qua uiterlijk, maar ook qua politieke indoctrinatie. Dit gezegd zijnde… Natalia was desondanks een kei van een gids.

Tijdens de rit naar het centrum van Moskou wees ze ons alle gebouwen en standbeelden, alle bruggen en fabrieken, alle winkels en bedrijven aan. Gaf de herkomst en de toekomst weer. En ja, de te verwachten betonnen blokken, grijs en quasi bouwvallig, staan er nog. Eigenlijk waren het noodwoningen, snel-snel opgericht om een oplossing te bieden voor de woningnood. Ze hadden al 30-40 jaar geleden afgebroken moeten worden, maar ze staan er nog. Niet allemaal, stilaan wordt de een na de ander vervangen door… nieuwe betonnen dozen met honderden appartementen. Opvallend: waar er een balkon voorzien was, werd dit door een doe-het-zelf bouwsel vervolmaakt, zodat de woning uitgebreid werd met een “veranda”. Eigenlijk een ruimte om de vuilbak te zetten of de was te drogen. Mooi is anders. Blijkt dat noch de huisbaas, noch de stedelijke overheid hier graten in zien. Je hoeft zelfs geen toelating te vragen. Tuinwijken met alleenstaande woningen zijn onbestaande; rijtjeswoningen idem dito. Gebouwd wordt in de hoogte. Vele Moskovieten (en andere Russische stedelingen) hebben of huren een datscha (een buitenhuisje, dat zowel een houten/plastic hok als een volwaardig huis kan zijn). Ze trekken met heel het gezin op vrijdagavond erheen en blijven er tot zondagavond, beladen als muilezels. D.w.z. in de zomer en die is korter dan bij ons. Kinderen hebben drie maanden vakantie en verblijven dan bij hun grootouders in de datscha; hun ouders komen hen in het weekeinde bezoeken. En ja, men heeft in Rusland nog respect voor ouderen. Ligt er waarschijnlijk aan dat een meerderheid der kinderen door hun grootouders opgevoed worden. Noodgedwongen. Ook van de kant der grootouders, want hun pensioentje is zo karig dat ze moeilijk alleen een woning kunnen huren. Talrijke gepensioneerden blijven dan ook werken na het bereiken van de pensioenleeftijd. Zo ook onze Natalia, die weliswaar een indrukwekkende carrière als tolk bij o.a. Olympische Spelen, bij vergaderingen der wereldpolitiek, bij officiële Russische ontvangsten en onderhandelingen mocht optekenen, maar die zich verplicht zag na haar pensioen te blijven werken als Engelstalige gids in Moskou. A propos: respect voor ouderen en zwakkeren: in de metro staan jonge mensen – en niet zo heel jonge mensen – nog op, staan hun plaats af, aan ouderen, aan zwangere vrouwen, aan reizigers met een wandelstok. Spontaan, zoals het vroeger bij ons gebruikelijk was.

Waar we bij de berekening van ons vakantiebudget geen rekening mee gehouden hebben – het wordt dan ook niet uitdrukkelijk in de verf gezet – is dat je voor alle diensten drinkgeld moet geven. Niet voor publieke diensten zoals openbaar vervoer, maar wel voor bv. gidsen, tolken, buschauffeurs van uitstapjes, voor diensters… en voor heel de bemanning van de Chicherin. We hebben nog niet uitgerekend hoeveel we daaraan besteed hebben, maar het zal toch wel in de buurt van 200 euro per persoon komen… of meer.

Tussen al die blokken met appartementen wordt groen voorzien: parken en speelpleintjes voor kinderen. Naar verluidt ook winkels binnenin zo’n gebouw, die echter van buitenuit onzichtbaar zijn. Moskou heeft een goed functionerend openbaar vervoer: de metro is legendarisch, maar er rijden ook trolleybussen, trams en gewone bussen. Het is de bedoeling alle vervoer boven de grond met e-bussen te vervangen. Raar: een tramhalte met sporen in het midden van de straat heeft geen eigen verhoogde opstapplaats. De weg loopt gewoon door, met slechts een gele zigzag-streep om aan te duiden dat daar passagiers kunnen in- en uitstappen. En nog merkwaardiger: de automobilisten hebben er respect voor. Trouwens in Moskou valt het gedisciplineerd rijden op én de talrijke dure westerse auto’s, of beter: westerse merken want velen van hen worden in Rusland geproduceerd. Sancties? Laat ons niet lachen… BMW, VW, Ford, Opel, Mercedes… en niet de goedkoopste versies, zoals bv. de Maybach Mercedes, de carrosserie in een decente kleur, liefst zwart. Aan de achterste cijfers van de nummerplaat kan je zien in welke stad, district de auto ingeschreven werd. En – opvallend – de nummerplaten zijn in ons schrift, niet in het Cyrillisch, omdat de wagen ook in het buitenland moet kunnen rijden.

Moskou is immens groot: 2511 km2. Ter vergelijking: het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beslaat 161 km2. Antwerpen: 204.5 km2. Autobanen hebben 2 x 3 rijvakken. Officieel zijn er 12.5 miljoen inwoners – in werkelijkheid ca. 15 miljoen (… illegale “gastarbeiders” uit voormalige Sovjetrepublieken). Elena beweert zelfs dat er 17 miljoen inwoners in Moskou verblijven.

Keren we terug naar de kennismaking met Moskou. Een rondrit door de stad geeft een eerste indruk met de deskundige spraakwaterval Natalia aan de micro. We leren over de 7 Zusters, of 7 Taarten, de bekende torengebouwen opgericht op bevel van Stalin, die de roem van Rusland moesten uitdragen. Oorspronkelijk waren er 9 gepland (Wikipedia) Als je lang genoeg wacht worden de lelijkste gebouwen zelfs mooi. Ze werden allemaal gerestaureerd, gemoderniseerd, en kregen een eigentijdse functie (… woningen, universiteit, ministerie…) en horen nu tot het waarmerk van de stad. Natalia had een ander oorspronkelijk gepland aantal mee te delen: volgens haar hadden er eigenlijk 8 moeten staan om 8 eeuwen Moskou te vieren, maar toen dit niet lukte wegens te onstabiele ondergrond schakelde Stalin over op een andere redenering: 7 Zusters omdat Moskou op 7 heuvels zou gebouwd zijn. Jawel: Moskou… niet Rome. Si non e vero…

Stalin had nog meer plannen, afbraakplannen. Kerken, kloosters.. weg ermee. Romanovs… wie zijn in USSR-naam de Romanovs? Nooit van gehoord. Doodzwijgen is de boodschap. Historische gebouwen werden met de grond gelijk gemaakt, zoals de Voskresenskipoort die toegang gaf (geeft: werd heropgericht) tot het Rode Plein. De kerk (afbeelding hieronder) ernaast moest ook tegen de vlakte (intussen ook heropgericht), om grote, grotere, grootste militaire parades mogelijk te maken.

Trouwens: “Rood” staat hier niet voor de Sovjetkleur, ook niet voor de rode omwalling van het Kremlin, maar wel voor “mooi”. Kerken – voor zover ze niet afgebroken werden – kregen tijdens het Sovjettijdperk een andere bestemming: magazijn; wapenarsenaal, gemeentelijk centrum en zelfs… een schaatsbaan of een zwembad (St. Petersburg).

We maken een wandeling over het Rode Plein. Kleiner dan we verwacht hadden. 330 m lang en 75 m breed. En we denken aan de waaghals Mathias Rust, die met zijn landing op het plein erin slaagde Rusland zwaar te vernederen. Aan de ene kant het historische, politieke Kremlin – aan de andere kant het warenhuis Gym/Gum (spreek uit “Goem”). Niet verheffend voor een communistische ziel… pure westerse spilzucht. Onbetaalbare luxe. We komen er later op terug. Voor vandaag sluiten we af wegens dringende huiselijke taken. Tot morgen.

De volgende vier dagen verblijven we in Sint Petersburg, het hoogtepunt van deze vakantie. Op het programma: een stadstour, de St. Isaackathedraal, de Petrus en Paulusvesting, het Hermitage, het zomerpaleis van Katharina de Grote met de geroofde en herstelde barnstenen kamer, een kanalenboottocht, winkelen in de Nevsky Prospekt en op 25 km van de stad het “Russische Versailles”, het Peterhof met de paleistuinen tot aan de Finse Golf.

Vervolgens vliegen we via Moskou terug naar Zaventem. Op hoop van zegen. Liefst mét onze valiezen en zonder staking bij aankomst.

Na het doorvaren van verschillende sluizen, aangelegd onder Stalin, bereiken we Uglich, waarheen Maria Nagaya, de 7de vrouw van Ivan de Verschrikkelijke, verbannen werd. Tegenwoordig één van de meest geliefde stadjes van de Gouden Ring. Op het programma staan het Kremlin, de Kerk der Verrijzenis en de St. Dimitrius Bloedkerk, gebouwd op de plaats waar de zoon van Ivan de Verschrikkelijke om het leven werd gebracht. Vrije tijd.