Kindermoord te Bethlehem, Pieter Bruegel de Oude

Onnozele Kinderen, Bethlehem, Palestina; martelaren; † 1.

Feest 28 december.

Van de wijzen uit het oosten (feest 6 januari) hoorde koning Herodes dat er een koningskind geboren zou zijn in zijn land. Uit angst voor zijn positie liet hij alle jongetjes van onder de twee jaar in Bethlehem en omgeving vermoorden:

‘Zodra Herodes bemerkte, dat hij door de Wijzen om de tuin geleid was, ontstak hij in hevige toorn; hij zond zijn mannen uit en liet in Bethlehem en heel het gebied daarvan al de jongens vermoorden van twee jaar en jonger, in overeenstemming met de tijd waarnaar hij de Wijzen nauwkeurig had gevraagd. Toen ging in vervulling het woord dat door de profeet Jeremia gesproken was: “Een klacht werd in Rama gehoord, geween en luid gejammer: Rachel, wenend om haar kinderen, wil niet getroost worden, omdat zij niet meer zijn”.’
[Matteüs 02,16-18]

– Poging tot uitleg –
Historisch gesproken zijn er geen aanwijzingen dat een dergelijke slachtpartij ooit heeft plaatsgevonden. Wel is het zeker dat Herodes heel wat mensenlevens op zijn geweten heeft; zo liet hij velen van zijn naaste familieleden ombrengen uit angst dat zij zich van zijn troon zouden meester maken. Stel dat het hier een literaire vormgeving betreft, geven de wel door Herodes gepleegde wandaden Matteüs het recht om hem ook nog een veelvoudige kindermoord in de schoenen te schuiven? Voor ons rechtsgevoel waarschijnlijk niet.

Kunnen we nog iets van Matteüs’ bedoeling achterhalen? Vermoedelijk wilde Matteüs erop wijzen dat een profetie van Jesaja in vervulling ging: ‘Een twijg ontspruit aan de stronk van Jesse’ (Jesaja 11,01). Daar wordt aanschouwelijk gemaakt dat de stamboom van Jesse niet meer is dan een afgezaagde, omgehakte of vervallen boomstronk, waar ogenschijnlijk geen leven meer in zit. En dat, terwijl het volk van oudsher geloofde dat uit die stamboom ooit nog eens de Messias zou voortkomen, degene die de wereld zou omvormen tot een tuin van vrede. De stamboom was dus dood, volgens Jesaja. Maar uit die dode stronk zou toch weer een nieuwe takje ontspruiten…

Datzelfde gegeven verbeeldt Matteüs door te zeggen dat alle jongetjes uit Bethlehem en omgeving gedood waren. De hele familie van David in één klap weggevaagd. Dus de hoop op een Messias uit het huis van David vervlogen; dat is zijn weergave van Jesaja’s vermolmde boomstronk. Ook bij Matteüs weet er toch nog één spruit te ontsnappen en iets nieuws te beginnen: Jezus!

– Johannes de Doper –
Later realiseerde men zich dat ook Johannes de Doper (feest 24 juni) aan het bloedbad moest zijn ontsnapt. Daaruit ontstond een legende.

Toen Christus was geboren, begon Herodes alle kinderen van Bethlehem ter dood te laten brengen. Hij zond dus ook manschappen op het kind van Zacharias en Elisabeth af; want hij had gehoord van de wonderlijke omstandigheden waaronder dit kind ter wereld was gekomen. Bij het zien van de soldaten nam Elisabeth Johannes in haar armen – het kind was op dat moment 18 maanden – en vluchtte haar huis uit de bergen en de woestijn in die je in de omgeving van de stad daar hebt. Toen drong het tot haar door in wat voor benarde positie zij door Herodes’ soldaten gedreven was, en ze schreeuwde tegen de bergen: “Asjeblieft berg van God, neem deze moeder met kind in je op!” En werkelijk, de rots opende zich en verborg moeder en kind in zijn binnenste. Herodes was woedend dat Johannes niet gedood was. Hij beval dat Zacharias voor het altaar moest worden neergestoken. Diens bloed vloeide over het marmer en werd meteen zo hard als steen; daarmee bleef het voor altijd een stille getuige van Herodes’ verdorvenheid.

Op de plaats waar Elisabeth met Johannes verborgen zat, opende zich de rotsbodem, waaruit een bron ontsprong. Bovendien bloeide er – door Gods wonderkracht – een palm op die heerlijke vruchten droeg. Veertig dagen na de dood van Zacharias ging ook Elisabeth de eeuwige rust binnen (beider feest: 5 november).

Het kind Johannes echter bleef in de wildernis wonen en werd gevoed door een engel en bewaakt door Gods voorzienigheid, tot op de dag dat hij in de openbaarheid trad nabij de Jordaan.

Sinds de 5e eeuw hebben de christenen de omgebrachte jongetjes van Bethlehem als de eerste martelaren beschouwd; zij werden immers gedood omwille van Christus. Volgens de Griekse traditie waren het er wel veertienduizend, volgens de Syrische beliep hun aantal vierenzestigduizend. Middeleeuwse bronnen spreken – op basis van Openbaring 14,03 – van honderdvierenveertigduizend.

Verering & Cultuur
In het volksgebruik mag de jongste vandaag bepalen wat er gegeten wordt. In de Middeleeuwen waren er in de steden op deze dag kinderbisschoppen, die de macht uitoefenden,… en daar soms ook danig misbruik van maakten.

Het feest wordt genoemd Onnozele Kinderen; ‘onnozel’ in de betekenis van ‘onschuldig’, ‘nog niet tot de jaren van het verstand gekomen’. Zij worden vereerd als beschermheiligen van kinderen en meer in het bijzonder van kinderen in gevaar, en daarom ook van vondelingen; ook van misdienaars en koorknapen, die zo vaak als toonbeeld van ‘onschuld’ worden voorgesteld; ook van scholieren; alsmede van kerkbesturen. Hun voorspraak wordt ingeroepen tegen eerzucht en jaloezie.

Weerspreuk(en)
‘Het weer dat Kinderdag wil
komt terug ook in april.’

Bron: Heiligennet